2.1. Daldırma İle Çoğaltma

2.1. Daldırma İle Çoğaltma

Ana bitkinin dallarını bitkiden ayırmadan toprağa gömüp, köklendirdikten sonra ana bitkiden keserek ayırmak şeklinde yapılan üretim şeklidir. Bu üretim şekli çelikle çoğaltılması zor veya imkansız olan meyve türlerinden portakal, incir, fındık, ayva, bektaşi üzümü, ahududu, böğürtlen ile bazı elma, erik, kiraz ve ayva anaçlarının çoğaltılmasında kullanılmaktadır.

                     Meyvecilikte en çok kullanılan daldırma şekilleri şunlardır:

a. Basit daldırma (adi daldırma, kemer daldırma),

b. Hendek daldırması,

c. Tepe daldırması,

d. Stool Bed Layering,

e. Havai daldırma (Çin daldırması, saksı daldırması),

f. Düz daldırma,

g. Birleşik veya yılankavi daldırma.

2.1.1. Adi daldırma

Adi daldırma (Şekil-5), toprağa yakın yerlerden veya kök boğazından uzun sürgünler meydana getiren meyve ağaçlarında uygulanır. Bunun için ağacın çevresinde daldırılacak dal sayısı kadar çukur açılır. Dallar bu çukurlara yatırılır ve uçları dik açılı olacak şekilde dışarı çıkarılır. Çukurun içindeki dalın üzeri  7-15 cm kalınlığındaki çiftlik gübresiyle karıştırılmış toprakla doldurulur (ağır topraklarda az, hafif topraklarda daha derin). Dalı toprak altında tutmak için bir çatal kazık, U şeklinde kalın bir tel veya taş kullanılır. Daldırma yapılan dalın ana bitkiye bitişik kısmı ile toprağa daldırılan kısmındaki bütün gözler köreltilir. Dalın kolayca köklenmesini sağlamak için alt kısmı bıçakla çizilir.

Adi daldırma için en uygun zaman ilkbahar başıdır. Adi daldırma için bir yaşlı dinlenme halindeki Sürgünler kullanılır. Bitkinin alt dalları veya obur dalları da kullanılabilir.

Şekil-5.Adi daldırma ile çoğaltmada çeşitli aşamalar.

İlkbaharda daldırılan sürgünler, ilk büyüme mevsiminin sonunda yeteri kadar köklenmiş olurlar. Köklenen sürgünler, sonbaharda veya ertesi ilkbaharda kesilerek ana bitkiden ayrılır ve hemen istenen yere dikilir.

2.1.2. Tepe daldırması

                     Buna "Yeşil sürgün daldırması" da denir. En çok elma, ayva ve erik anaçların çoğaltılmasında kullanılır. Tepesi vurulan bir ana bitkiden süren taze sürgünlerin, ana bitkinin tepesi toprakla örtülerek köklendirilmesi şeklinde yapılır(Şekil-6)

                     Tepe daldırmasında ana bitki 15-20 yıl kullanılabilir. Ana bitkiler, sıralar arasında100-120 cm ve sıralar üzerinde 25-30 cm aralıkla dikilirler. Bu aralıklar yaz aylarında boğaz ve tepe doldurma işlemlerine imkan vermelidir.

                     Tepe daldırması yapmak için, bitkilerin tepeleri 40-45 cm’den kesilir.

                     Tepe daldırması, tepesi vurulan bir ana bitkiden süren taze sürgünlerin ana bitkinin tepesi toprakla örtülerek sürgünlerin köklendirilmesi şeklinde yapılır.

                     Bitkiler bir mevsim kendi hallerine büyümeye bırakılırlar. Bu arada sira araları devamlı işlenir. Ertesi ilkbaharda büyüme başlamadan önce, ana bitkilerin tepeleri toprak yüzeyinden 2-5 cm yükseklikten kesilir. Boğaz kısmında ikinci yılda 2-5 ve daha sonraki yıllarda daha çok sürgün oluşur. Bu sürgünler 8-12 cm uzunluğa eriştiğinde, birinci defa her sürgün uzunluğunun yarısına kadar toprakla doldurulur. Sürgünler 20-25 cm olunca ikinci kez boğaz doldurulur. Boğaz doldurma yüksekliği sürgün uzunluğunun yarısını geçmemelidir. Üçüncü ve son boğaz doldurma yaz ortasında sürgünler 45 cm boya ulaştığında yapılır. Böylece sürgünlerin dip kısımları 15-20 cm kalınlığında toprakla örtülmüş olur. Büyüme mevsiminin sonunda toprak içersindeki sürgünlerin diplerinde kökler oluşur. İklime göre, bu köklenmiş sürgünler ya sonbaharda ya da erken ilkbaharda ana bitkiye iyice yakın yerlerinden kesilerek alınır ve anaç olarak kullanılmak üzere aşı parsellerine dikilir. Sürgünlerin kesilmesi esnasında boğazlar açılır ve tümsekler düzeltilmiş olur. Sürgünlerin sonbaharda kesilmesi daha uygundur. Bu takdirde, ana bitkilerin tepesi, kış esnasında donlardan korumak için toprakla örtülür. Bu köklendirme işlemi her sene aynı şekilde yapılarak tekrarlanır.

                     Tepe daldırmasında uzun yıllar faydalanmak için, bitkilerin bulunduğu toprak her yıl gübrelenmeli ve boğaz doldurma yerindeki otlar da temizlenmelidir.

2.1.3. Hendek daldırma

                     Bu yöntem daha çok ahududu, böğürtlen gibi meyve türleri ile bazı anaçların üretilmesinde kullanılır.

                     Hendek daldırması, bir bitki veya dalın hendeğe yatırılmış olarak yatay şekilde büyütülmesi ve çıkan sürgünlerin etrafına toprak doldurulmasından ibarettir (Şekil-7).

İlk önce ana bitki dikilir. Göz veya kalem aşısı ile aşılanmış bir yaşındaki fidanlar veya daldırma ile elde edilmiş olan sürgünler 45-75 cm aralıkla ve toprak yüzeyi ile 30-45 derecelik bir açı yapacak şekilde eğimli olarak sıraya dikilirler (sıra arası 120-150 cm). Daha sonra tepeleri aynı uzunlukta (45- 60 cm) vurulan bitkiler bir mevsim büyümeye bırakılır.

                     İlkbaharda büyüme başlamadan önce ana bitkinin dalları eğilir ve sıranın üzerinde 5 cm kadar derinlikte ana bitkinin hepsini içine alacak şekilde açılan hendeğe yatırılır. Zayıf yan dallar 1 cm uzunlukta kesilir. Kuvvetli yan dalların sadece uçları alınır. Ana bitkinin toprağa yatırılmasında çatal kazıklar kullanılabilir. Önemli olan sürgünün bütün kısımlarının hendeğin zeminine yatırılmasıdır. Hendeğe yatırılan dalların alt kısmında bulunan gözler tamamen köreltilir.

                     Tomurcuklar kabarmadan önce daldırılan kısımlar 2.5-5 cm kalınlıkta ince toprak, testere talaşı veya ince yonga gibi köklendirme materyali ile örtülür. Sürgünler bu toprak tabakasını delip çıktıklarında, yapraklar asıl büyüklüğünü almadan 2.5 cm'lik bir toprak tabakası daha doldurulur. Sürgünlerin dibindeki 5-8 cm'lik kısmın solgunlaşmasını sağlamak için büyüme mevsiminin ilk 2 veya 3. haftasında birkaç kez daha toprak doldurma yapılır. Toprak yüzündeki sürgün boyları 8-10 cm uzunluğa erişince, bu uzunluğun yarısına kadar tekrar toprak doldurulur. Temmuz sonlarına doğru sürgünlerin 15-20 cm'lik dip kısımları örtülünceye kadar toprak ilavesine devam edilir. Kökler, bu yıllık sürgünlerin diplerinde oluşur.

                     Büyüme mevsiminin sonunda bitkiler kış dinlenmesine girdikten sonra veya ertesi ilkbaharda sürgünlerin boğazındaki toprak kaldırılır ve köklenmiş sürgünler diplerinden kesilerek ana bitkiden ayrılır.

                     Toprak altındaki ana bitki yıllarca aynı şekilde kullanılır.

                     Bu tip daldırmada, dal üzerindeki her gözden bir sürgün meydana geleceğinden, birçok fidan veya anaç elde edilmiş olur. Hendek daldırmada başarılı olabilmek için, iklimin nemli olması ve düzenli sulama yapılması gerekir.

2.1.4. Stool Bed Layering daldırma sistemi

Daha çok klon anaçlarının çoğaltılmasında kullanılan bu daldırma metodu ile M 9, M 26, M 27, MM 106, MM 109, MM 111 gibi elma klon anaçları; Colt, Mazzard F12/1, SL 64 gibi kiraz ve vişne klon anaçları ve Quince A gibi ayva klon anaçları başarıyla çoğaltılabilmektedir.

                     Bu üretim metodunda ilk önce uzun süre kullanılacak olan anacın (ana bitkinin) dikimi yapılır. Köklü anaçlar, bölgenin iklim şartlarına göre kış veya ilkbahar döneminde sıra arası 150 cm, sıra üzeri 20 cm ve toprakla 45 derece açı yapacak şekilde meyilli olarak dikilirler. Dikim esnasında ana bitkinin 15-20 cm'lik kısmı toprağa gömülür. Toprak dışında kalan kısmın takriben 1/3'ü (20 cm) kısaltılır. Anacın uç kısmı güneye doğru meyilli olmalıdır. En son bitki (güney uçtaki) ters istika. mette dikilir (Şekil-8).

                     O yıl büyümeye terk edilen anaçlar, Temmuz ayında başlamak üzere haftada bir kez gittikçe artan oranlarda olmak üzere tamamen toprağa paralel olacak şekilde yatırılır ve her anaç önündeki anaca birkaç yerinden temas edecek şekilde sarılır. Böylece yıl sonunda yatırma işlemi tamamlanmış olur. Anaçların yatırıldığı toprak sathi mutlaka düz olmalıdır. Bu şekilde yatırılan anaçlar, ertesi yıl ilkbahara kadar üstü açık bir vaziyette kalırlar.

İkinci yıl ilkbaharda (Şubat-Mart), ana bitkilerin (anaçların) toprak üstündeki sürgünlerinin tamamı dipten çıkarılır. Mayıs ayından itibaren ana bitkilerin gövdelerinden çıkan sürgünler 15-20 cm uzunluğa eriştiğinde, sürgünlerin dibine 2 cm yükseklikte boğaz doldurma işlemi uygulanır. Bundan sonra, her defasında 2 cm olmak üzere haftada veya 10 günde bir boğaz doldurma işlemine devam edilir.

Şekil-8. "Stool Bed Layering" daldırma sisteminde çeşitli aşamalar.

                     Ağustos ayı sonuna kadar sürgünlerin dipten itibaren 10-15 cm'lik yükseklikte köklenme ortamı görevi yapacak bir kümbet oluşur. Bu örtme işlemi önce pest-moss yani torf ile diğerleri ise toprakla yapılmalıdır. Kümbet içerisinde sürgünler kışa kadar geçen sürede köklenirler (Şekil-9).

Şekil-9. "Stool Bed Layering" daldırma metodu uygulanan elma klon anacı damızlığının görünüşü.

                     Yıl boyunca çapalama, ot alımı, sulama ve mücadele gibi işlemler eksiksiz olarak yerine getirilir.

                     Vegetasyon bitiminden itibaren (Aralık-Mart) ana bitkilerden meydana gelen köklenmiş sürgünlerin hasadı başlar. Hasat için köklerin kahverengileşmiş olması gereklidir. Bunun için kümbet toprağı yanlardan açılarak, sürgünler makasla veya özel olarak yapılmış kesim makinesi ile ana bitkiden ayrılır. Hasattan sonra ilkbahara kadar (Mart Nisan) anaçların üzeri 2 cm yükseklikte çok az bir toprakla örtülür.

2.1.5. Havai daldırma (Çin daldırması, saksı daldırması)

                     Havai daldırma, dalları eğilmeyen meyve ağaçlarında, örneğin turunçgillerin çoğaltılmasında uygulanır. İncirde de kullanıldığı görülür.

                     Havai daldırma ilkbaharda, bir önceki mevsim odunlaşan dallarda veya bazen yaz sonlarında, kısmen odunlaşmış sürgünler üzerinde yapılır.

                     Havai daldırmada, yükseklerde bulunan bir dal, dibi delinmiş bir tenekeden veya saksıdan geçirilerek içerisi toprakla doldurulur. Yaz boyunca düzenli olarak sulanır. Sonbaharda teneke içerisinde köklenmiş olan dal, tenekenin altından kesilerek ana daldan ayrılır ve tenekeden çıkarılarak yerine dikilir. Havai daldırma çok kullanılan bir metot değildir. Turunçgillerde bu şekilde çoğaltılan ağaçlar fazla dip çürüklüğüne tutulurlar Ilıman iklim meyve türlerinde ise bu yöntem hiç kullanılmaz.

2.1.6. Düz daldırma

Bu daldırma daha çok Frenk üzümü, ahududu ve böğürtlen gibi meyve türlerinde uygulanır. Daldırma yapılacak dal seçilir. Bu dalın yanına dalın uzunluğunca ve 20-25 cm derinliğinde çukur açılır. Dal bu çukura boylu boyunca yatırılır ve çatal kazık vb. ile toprağa tespit edilir. Dal yatırılmadan önce alt kısma gelen bütün gözler köreltilir ve üste gelen gözlerin kolayca köklenmeleri için, alt yüzleri bıçakla çizilir. Çukura yatırılan dalın üzeri 4-5 parmak kalınlığında harçlı toprakla örtülür. Gözler sürüp sürgünler toprak yüzüne çıktıktan sonra çukur tamamen doldurulur (Şekil-10). Böylece her gözden köklü bir bitki elde edilir. Bu bitkiler yıl sonunda teker teker ayrılarak yerlerine dikilir.

Şekil-10. Düz daldırma ile çoğaltmada çeşitli aşamalar.

2.1.7. Birleşik veya yılankavi daldırma

Adi daldırmaya benzer. Ondan farkı uzun bir dalın bir kısmının gömülmesi, ondan sonraki kısmın toprak yüzüne çıkarılması, sonraki kısmin tekrar gömülmesi ve dalın sonuna kadar bu işleme devam edilmesidir

(Şekil-11). Birleşik daldırmanın yapılışı.

Genellikle dalın alt kısmı bıçakla çizilir veya bilezik alınır ve adi daldırmada olduğu gibi toprakla örtülür. Her gömülen kısımda kökler oluşur. Toprak yüzünde kalan her bir kısımda en az bir göz bulunmalıdır. Mevsim sonunda dal, bir sürgün ve köklenmiş kısım olmak üzere parçalara ayrılır. Bu metot, uzun ve kolayca eğilip bükülebilir sürgünlere sahip olan bitkilerin çoğaltılmasında kullanılır.