2.3. Çelikle Çoğaltma

2.3. Çelikle Çoğaltma

                     Çelik, bir bitkiden alınan köksüz dal, sürgün, kök, göz ve yaprak gibi vegetatif parçalardır. Bu parçanın köklendirilmesi ile yapılan çoğaltma şekline de "çelikle çoğaltma” denir.

                     Ayva, nar, zeytin, incir, fındık, dut (yaprak dut ve diğerleri), ahududu, böğürtlen ile bazı erik, elma, kiraz klon anaçları çelikle üretilirler.

                     Çelikler, bitkiden alındıkları organlara göre gövde veya dal çelikleri, kök çelikleri ve yaprak-göz çelikleri olarak adlandırılırlar.

                     Çelik, bir bitkiden alınan köksüz dal, sürgün, kök, göz ve yaprak gibi vegetatif parçalardır.

                     Gövde ve dal çelikleri alınış zamanlarına göre odun çelikleri ve v çelikler olmak üzere ikiye ayrılırlar.

                     Odun çelikleri de hazırlanış şekillerine göre adi çelik, ökçeli celik dipçikli çelik ve sirik çeliği gibi isimler alırlar.

2.3.1. Gövde-dal çelikleri

2.3.1.1. Odun çelikleri

                     Odun çelikleri, ağaçlar kış dinlenme devresine girdikten sonra genellikle bir yaşlı dallardan hazırlanırlar (Şekil-12). İncir ve zeytin gibi türlerde ise 2 veya daha yaşlı dallardan da odun çelikleri hazırlanabilir.

                     Adi çelik: Bir veya iki yaşındaki bir dal parçasıdır. Meyvecilikte en çok kullanılan bir çelik çeşididir. Boyu, türüne göre 20-150 cm arasında değişmekle beraber, genellikle 20-30 cm'dir. Çelikler en az iki boğum ihtiva etmelidir. Bu çelikler daha çok dalın orta kısmından alınır. İncirde olduğu gibi tepe gözü üstünde olmak üzere dalın uç kısmı da çelik olarak kullanılabilir. Çeliklerin alt ucu boğumun hemen altından, üst ucu ise boğumun 1.52.5 cm üstünden kesilerek hazırlanır.

                     Adi çelikle, incir, nar, dut, zeytin, Frenk üzümü ve ahududu kolayca çoğaltılabilir. Bazı ayva, erik ve idris tiplerini de adi çelikle çoğaltmak mümkündür.

                     Ökçeli ve dipçikli çelik: Bu çelikler dalların dip kısımlarından alınırlar. Üzerlerinde dalın dibindeki ökçesi veya bitişik oldukları yaşlı daldan dipçik şeklinde bir kısmı bırakılır (Şekil-12). Bu çoğaltma şeklinde bir ağaçtan çok az sayıda çelik alınır ve çelik alınan ağaçların kalın dallarında büyük yaralar açılır. Adi çelikten üretilen türler bu çeliklerle de üretilebilirler.

Şekil-12. Odun çelikleri. A.Adi çelik, B.Ökçeli çelik, C.DİPÇİKLİ çelik.

Sırık çeliği: Bir veya daha yaşlı dallardan elde edilen fazla bakıma ve sulamaya ihtiyaç vardır.

2.3.1.2. Yeşil çelikler

                     Meyve ağaçlarından gelişme döneminde alınan tam olgunlaşmamış dal parçalarıdır. Bu çelikler, yaz başlangıcında, ağaçlarda sürme durakladığı zaman sürgünlerin uçları kesilerek alınır. Dip yaprakları tamamen, üst kısımdaki yaprakların da yalnız ayalarının bir kısmı kesilir. Çelikler gölge bir yerde fazla kumlu bir harç içersinde köklendirildikten sonra şaşırtılır (Şekil-13).

                     Ancak son yıllarda Mist Propagation (sisleme) yönteminin uygulanmasından sonra bazı meyve türlerinde örneğin; zeytin, mandarin, limon, portakal ile kiraz, vişne ve elma klon anaçlarında kullanılmaya başlanmıştır.

                     Çelik alma zamanı ve çelik tipleri (sürgünlerin alt, orta, uç kısımları) türlere göre değişir. Çelik boyu, türlere göre değişmekle birlikte 25-30 cm'dir. Köklendirme ortamı olarak temiz dere kumu veya perlit kullanılır.

                     Yeşil çelikler, sera veya plastik tünellerde 100 cm genişlik ve şartlara göre belli uzunluktaki köklendirme masalarına (yastıklara) sıra arası 8-15 cm, sıra üzeri 5 cm ve çeliğin 1/3'ü köklendirme materyali içersinde kalacak şekilde dikilir. Dikimden sonra sulama yapılır ve sisleme düzeni çalıştırırlar.

 Şekil-13. Yeşil çelikten köklendirilmiş Mahlep SL 64 klon anacı.

                     "Sisleme" sulama suyunun çok ince zerrecikler halinde çeliklerin üzerine belirli sürelerde ve belirli zaman aralıklarında püskürtülmesidir.

                     Yastıkların altına döşenen ve termostatla kontrol edilen elektrikli ısıtıcı kablolar vasıtasıyla kök bölgesinin (köklendirme ortamının) ISISI 18-21°C arasında tutulur. Yaprakların ısısı ise 21°C olmalıdır. Sera ve plastik tünellerdeki nispi nem %70'in altına düşmemelidir. Yeşil çelikler uygun ye şartlarda 3-4 hafta içerisinde köklenirler.

                     Bitkinin tam güneş gören kısımlarında orta derecede büyüme gösteren dallar, çelik yapmak için en uygun olan dallardır. Ana dalların tepelerinin vurulması ile meydana gelen yan dallar da çelik olarak kullanılabilir. Kuvvetli, aşırı kalın, zayıf, ince ve iç kısımlardaki sürgünler çelik olarak kullanılmamalıdır. Çelik tabanının kesimi boğumun hemen altından, üst ucu ise gözün 0.5 cm üzerinden yapılmalıdır.

"Sisleme" sulama suyunun çok ince zerrecikler halinde çeliklerin üzerine belirli sürelerde ve belirli zaman aralıklarında püskürtülmesidir.

2.3.2. Kök çelikleri

                     Ağaçların kök kısımlarından ilkbahar gelişme devresi başlamadan kesilerek elde edilir. Bazı elmaların üretilmesinde kullanılır. Güneydoğu Anadolu bölgemizde zeytin ağaçlarının boğazlarına yakın kök kısımlarındaki yumrulardan elde edilen ve "Tosbağa" denilen çelik de bir çeşit kök çeliğidir. Bu yumrular, kesilen yüzeyleri toprağa gelecek şekilde yatırılarak köklendirilir.

                     Aşılı bitkilerde aşı noktasının altında bulunan köklerden çelik alınırsa anaç çoğaltılmış olur. 2.5-5 cm uzunlukta hazırlanan kök çelikleri, seralarda sıcak yastıklarda veya yüzlek sandıklardaki kum veya elenmiş toprak içinde köklendirilir. Çelikler toprak yüzeyine yatay olarak serilir. Uzerleri 1-1.5 cm kalınlıkta ince toprak veya kumla kapatılır ve sulanır. Kurumayı önlemek için köklendirme ortamının yüzeyi bir cam levha ile örtülür. İçinde kök çeliği bulunan kasalar daima gölgede tutulur. Bir süre sonra köklerden sürgünler oluşur. Yeni bitkiler iyice büyüdükten sonra yerlerine şaşırtılır.

                     Meyve ağaçlarının köklerinde hakiki gözler bulunmaz. Fakat "arızi göz" denilen gizli gözler bulunur. Elma, armut, erik, vişne, Trabzon hurması ve portakal ağaçlarının köklerinde bulunan böyle gizli tomurcuklardan yararlanarak kök çelikleri ile fidanlar elde edilir.

                     Kök çeliklerinin genç ağaç veya fidanlardan alınması, başarıyı daha da arttırmaktadır.

2.3.3. Yaprak-göz çelikleri

                     Bir yaprak, bir göz ve küçük bir dal parçasından oluşan çeliktir. Genellikle gövde çelikleriyle çoğaltılan siyah ahududu, böğürtlen, limon gibi meyve türleri yaprak-göz çelikleriyle çoğaltılır. Bu yöntem özellikle çoğaltma materyali az olduğunda uygulanır. Her göz, bir çelik olarak kullanılır. Bu çelikler köklendirme ortamına göz toprak yüzünden yaklaşık olarak 11,5 cm aşağıda kalacak şekilde yerleştirilmelidir. Çabuk köklenme için yüksek nem sağlanmalı ve köklenme ortamı ısıtılmalıdır.