2. ÇELİKLE ÇOĞALTMA

2. ÇELİKLE ÇOĞALTMA

                     Çelikler, asmanın bir yaşlı dallarından hazırlanan çoğaltma materyalleridir. Bir omcadan 40-60 adet çelik alınabilir.

                     Asmanın bir yaşlı dallarından hazırlanan çelikler;

                     a. Filoksera ile bulaşık olmayan ya da zararlının etkili olamadığı alanlarda doğrudan “Yerli asma fidanı” üretiminde,

                     b. Filoksera ile bulaşık alanlarda ise aşısız (Amerikan asma fidanı) ve aşılı asma fidanı üretiminde, anaç (fidanlık çeliği veya aşılanabilir anaçlık çelik) ve kalem olarak kullanılır.

2.1. Çelik Alınacak Omcaların Seçimi

                     Çelişler mutlaka sağlıklı ve kuvvetli gelişme gösteren, aynı zamanda bir yaşlı dallarını iyi olgunlaştırmış omcalardan alınmalıdır. Ayrıca yerli asma fidanı üretiminde kullanılacak çelikler (yerli çelikler) ile aşılamada kullanılacak kalemler (gözler), üstün verim ve kalite özelliklerine sahip omcalardan alınmalıdır. Tam verim çağında ve orta yaşlı omcalardan alınan çelikler, çoğaltma için en uygun olanlardır.

                     Zayıf gelişen veya kuraklık, don ve dolu zararına uğramış, hastalık veya böcek zararı yüzünden yapraklarını kısmen veya tamamen dökmüş, ya da sürgünlerini olgunlaştırmadan soğuk zararına uğramış anaç ve omcalardan çelik alınmamalıdır.

2.2. Çelik Alma Zamanı

                     Asma çelikleri, omcalar dinlenme halindeyken alınırlar. Bu dönem, geç sonbaharda yaprakların dökülmesiyle başlar, erken ilkbaharda tomurcukların sürmesinden hemen önce yapılan kış budaması ile sona erer. Ancak kış soğuklarının gözlerin, hatta bir yaşlı dalların zarar görmesine neden olacak düzeyde şiddetli olduğu yörelerde, çeliklerin bu soğuklar başlamadan önce alınması gerekir. Yine, asma fidanı üretiminde kullanılacak olan çeliklerin de bu dönemde alınmaları zorunludur. Kalemlik çeliklerin ise kış budaması sırasında alınma daha uygundur.

2.3. Çeliklerin Kesilmesi

                     Uygun omcalardan veya anaçlardan (bkz. 2.1.) yaklaşık 1.0 m uzunlukta sürgünler kesilir. Bu sürgünler demetler haline getirilerek daha sonra amaca uygun çelik boylarına kısaltılırlar.

                     Yerli asma fidanı veya Amerikan asma fidanı üretiminde kullanılacak çelikler 4-10 mm çapında, 35-45 cm uzunlukta, üstteki gözün 1-1.5 cm üzerinden, dipteki gözün ise hemen altından kesilerek kısaltılırlar. En üstte genellikle 1 veya 2 göz bırakılır, diğer gözler ise köreltilir. Göz köreltme işlemi gözler uyanmadan önceki dönemde yapılmalıdır. Masa başında aşılama amacıyla çeliklerin hazırlanması Bölüm 3.1.3. de açıklanmıştır.

2.4. Çeliklerin Muhafazası

                     Fidanlık çelikleri veya aşılanabilir çelikler genellikle 100'lük veya 200'lük demetler halinde bağlanır. Her demette bir etiket bulunmalıdır. Bu etikette, anaç veya çeşidin ismi, çelik adedi, alındığı yer ve gerekli bilgiler

yer almalıdır. Bu çeliklerin dikim zamanına veya aşı zamanına kadar köklenmeyi ve sürmeyi engelleyecek düzeyde su kaybına neden olmayacak şekilde saklanmaları gerekir. Çeliklerin muhafazası arazide özel olarak hazırlanmış katlama havuzlarında, özel kilerlerde veya soğuk Şekil-29. Çeliklerin soğuk hava deposunda muhafazası hava depolarında yapılır.

                     Ülkemizde asma çelikleri, yaygın olarak açık kum havuzlarındaki nemli kum içinde muhafaza edilmektedir. Katlama havuzunun ebadı işletmenin büyüklüğüne göre değişir (10x20 m, 15x20 m). Çelik demetleri sürmeyi geciktirmek amacıyla kum içinde ters çevrilerek katlanır. Ortam Sıcaklığının daha yüksek olduğu üst kısma, çeliklerin kök oluşturacak dip kısımları, daha serin olan alt kısmına ise gözlerin bulunduğu uç kısımlar getirilir. Mümkünse her çeşit ayrı bölümlere konulur. Her bölüme de çeliklerin ait olduğu çeşidin adını taşıyan levhalar yerleştirilir. Katlama havuzuna yerleştirilen demetler, hava almayacak şekilde milli toprakla sıkıştırılır ve üzerleri 7-8 cm kalınlıkta örtülür. Milin nem kaybetmemesi için arada sırada sulama yapılır. Katlama havuzunda çelikler 3-4 ay süre ile sağlıklı olarak muhafaza edilebilirler.

                     Aşı kalemi muhafazası da, çelik muhafazası gibidir.

                     Asma çelikleri en sağlıklı olarak soğuk hava depolarında muhafaza edilir. Çelikler, sıcaklığı 1-4°C ve oransal nemi %85 dolayındaki soğuk hava depolarında kalın naylon torbalar içinde (Şekil-29) bir yıl, hatta daha uzun süre muhafaza edilebilmektedir.

2.5. Katlama

                     Çelikleri zor köklenen anaçlarla yapılan aşısız asma fidanı üretiminde, dikime hazırlanan çelikler 2-3 hafta süre ile 24-25°C sıcaklıkta, nemli kum veya talaş içinde katlanırlar. Aşılı fidan üretiminde, aşılama sonrasında kaynaştırma amacıyla katlama yapıldığından, bu uygulamaya gerek yoktur.

2.6. Suda Bırakma (Islatma)

                     Muhafazaya alınan çeliklerde kısmen su kaybı olabileceğinden, aşılama öncesi belirli bir süre suda bırakılmaları yararlı olmaktadır. Hem aşısız hem de asılı asma fidanı üretiminde kullanılacak anaçlık çeliklere ve kalemlere uygulanmaktadır. Aşısız asma fidanı üretiminde kullanılacak fidanlık çeliklerinin hem 18-20°C sıcaklıktaki ilik su içinde uzun süre (24-48 saat), hem de 45-50°C'deki sıcak suda kısa süre (5-50 dakika) tu. tutulmaları köklenmeyi kolaylaştırmaktadır.

                     Aşıda kullanılacak olan anaçlık çelikler ile kalemlerin ise 18-20°C sıcaklıktaki zaman zaman havalandırılan suda bırakılmaları, hem üzerlerindeki kum v.s. den temizlenmelerini, hem de daha kolay aşılanmalarını sağlar. Ayrıca kaynaştırma sırasında aşı yerinde kallus oluşumuna yardımcı olur. Anaçlık çelikler 48 saat, kalemlik çelikler 24 saat suda bırakılır.

2.7. Aşısız Asma Fidanı Üretimi

                     Amerikan asma anaçlarından ve yerli asmalardan hazırlanan ve dikim zamanına kadar uygun koşullarda muhafaza edilen fidanlık çelikleri, mümkün olduğu kadar hafif tekstürlü (kumlu-tınlı), derin, süzek, nematodlarla, kök ve sürgün gelişmesini engelleyici hastalık etmenleriyle bulaşık olmayan, sulama için tesviye edilmiş, yabani otlardan arındırılmış fidanlık toprağına, hava ve toprak koşullarının elverişli olduğu erken ilkbaharda dikilirler. Fidanlık toprağı, dikimden önce yaklaşık 30 cm derinliğinde işlenir.

2.7.1. Köklendirme

                     Dikimden hemen sonra sulama olanağı varsa, dip kazan tipi pulluk ile 20 cm derinliğinde açılan çizilere dikim yapılır. Çizilerin açılması tamamlandıktan sonra, çizilerin tabanına ihtiyaca göre azotlu, fosforlu ve potaslı gübreler verilerek  (taban gübrelemesi) çiziler su ile doldurulur. Sular süzülmeye başladığında dikime geçilir ve çelikler çizilerin bir tarafına yaslanarak dikilir. Dikim tamamlandıktan sonra, çiziler toprakla doldurulur ve hafifçe bastırıldıktan sonra, çeliklerin üzeri ince nemli bir toprakla kümbet yapılarak kapatılır (Şekil-30).

                     Eğer dikim sırasında su verme olanağı yoksa, çiziler daha derin (yaklaşık 25 cm) açılır ve dip kısmındaki toprak gevşetilerek yerinde işlenir.

                     Genel olarak sıra arasında 100-150 cm, sıra üzerinde ise 5-7 cm aralık bırakılarak dikim yapılır. Dikimden sonra can suyu verilir.

2.7.2. Söküm, boylama ve muhafaza

                     Aşısız asma çeliklerinden elde edilen Amerikan asma fidanları ve yerli asma fidanları, yaprak dökümünden sonra sökülür ve TS 3981'e göre I. ve II. boy olarak sınıflandırıldıktan (Çizelge-2) sonra 50'lik veya 100'lük olarak demetlenip etiketlenerek satışa sunulur veya dikim dönemine kadar kum havuzunda ya da soğuk hava deposunda muhafaza edilirler.