III. MEYVE VE ASMA FİDAN SERTİFİKASYONU

III. MEYVE VE ASMA FİDAN SERTİFİKASYONU

 1. FİDAN SERTİFİKASYONUNUN AMACI

                     Ülkemiz birçok meyve türünün ana vatanı olmasının yanı sıra bu meyve türlerinin kültüre alınması ve dünya üzerinde yayılmasında önemli rol oynamıştır. Ekolojik koşullar bakımından bazı tropik meyveler dışında hemen hemen bütün meyvelerin yetiştirilebildiği ülkemizde verim ve kaliteyi yükseltmek, Avrupa ve Dünya pazarlarında söz sahibi olabilmek için fidanlarımızın da Dünya standartlarına uygun üretilmesi büyük önem taşımaktadır.

                     Asma ile meyve türlerinin birçoğu vegetatif yollarla ve daha çok aşı ile yetiştirilmektedir. Bu üretim için gerekli çoğaltma materyallerinin sağlandığı kalem ve anaç damızlıkları kamu kuruluşlarında yetersiz, özel sektöre ait işletmelerde ise hemen hemen hiç bulunmamaktadır. Mevcut damızlıkların birçoğu ise virüs ve kanser gibi önemli hastalıklarla bulaşık durumdadır. Virüs ve benzeri etmenler aşı kalemi, aşı gözü, çelik gibi vegetatif çoğaltma materyalleri ile taşındığından, bu çoğaltma materyallerinin kontrolsüz olarak dağıtılmaları, hastalıkların bir bölgeden diğer bölgelere taşınmasına ve bu hastalıkların sağlıklı bitkilere bulaşmasına neden olmaktadır. Bu itibarla yeni bağ ve bahçelerin bu etmenlerden arındırılmış sağlıklı fidanlarla tesis edilmesi büyük önem taşımaktadır.

                     Ülkemizde meyve fidanı üretiminde kullanılan tür ve çeşitlerin üstün nitelikli klonlarına ait ismine doğru çeşit ve anaç damızlıkları özellikle özel işletmelerde hemen hemen hiç yoktur. Bu nedenle ismine doğruluk tamamen üreticinin beyanına bağlı kalmakta ve bu durum meyve fidanı yetiştiriciliğinde çok önemli bir sorun oluşturmaktadır. Pazarlarda satışa arz edilen fidanların hiçbir garantisi yoktur. Bunun gibi kaynağından ve ismine doğruluğundan emin olunmadan satın alınan bir fidanın örneğin B. Napoleon diye alınan bir kiraz çeşidinin birkaç yıl sonra ağaç meyveye yattığında farklı bir çeşit olduğu görülmekte, hatta aşısız fidanlara bile rastlanmaktadır. İşte, yukarıda açıklanan nedenlerden dolayı ülkemizde kaynağı nen, ismine doğru, sağlıklı ve yüksek kaliteli diğer bir ifadeyle sertifikalı meyve ve asma fidanı üretim esaslarının belirlenmesine yönelik çalışmalar Tarım ve Köy işleri Bakanlığınca 1987 yılında başlatılmış ve 1989  yılında ilk talimat çıkarılmıştır. Bu talimatın amacı;

a- kamu ve özel sektöre ait fidan üreticilerini disipline etmek.

b- Bahçe bitkilerinin genetik safiyetlerini devam ettirmek,

C- İsmine doğru, standartlara uygun, hastalık ve zararlılardan ari, kaliteli ve yüksek vasıflı fidan, fidan üretim materyali ve fidelerin üreticilere intikalini sağlamak, olarak belirlenmiştir.

                     Sertifikasyonun amaçları doğrultusunda ülkemizde yetiştirilen ve fidan üretim programlarında yer alan bütün meyve ve üzüm çeşitleri ve bunların anaçları 3 Mayıs 1990 tarih ve 20507 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanarak tescil edilmiştir.

                     Söz konusu talimat, daha sonra yapılan düzenlemeler sonucunda 5 Ocak 1997 yılında Tarım ve Köy işleri Bakanlığınca sertifikalı meyve ve asma fidanı üretim esaslarını belirleyen "Meyve ve Asma Çeşit/Anaç Damızlığı Fidan Üretim Materyali ve Fidanlarının Sertifikasyonuna Ait Genel Esaslar" tebliğine dönüştürülmüştür. Halihazırda ülkemizde meyve ve asma fidanlarının sertifikasyonu bu Tebliğ çerçevesinde yürütülmektedir.

                     Buna göre sertifikasyon, klon ve sağlıklı bitki seçimi sonucunda elde edilen bitkilerin gerekli kontrollerden geçirilerek üretim materyali olarak kullanıldığı, Tarım ve Köy işleri Bakanlığınca yayınlanmış yönetmeliklere göre gerektiği zaman ismine doğruluk ve hastalık etmenleri açısından kontrol edildiği teknik-yasal bir işlemdir.

                     Meyve bahçeleri ve bağlar uzun yıllar boyunca yeterli ve kaliteli ürün almak üzere kurulmuş tesislerdir. Bu tesislerde ismine doğru, sağlıklı ve standartlara uygun sertifikalı fidanların kullanılması, yüksek verim

ve kalitenin garantisidir. Üreticiler, sertifikalı meyve ve asma fidanı üretmek için "Sertifikasyon Ücreti" ve "Etiket Bedeli" gibi daha birçok külfetlere katlanmak zorunda kalmaktadırlar. Ancak üreticiler tarafından ödenen bu bedeller, sertifikalı fidanlardan sağlanan meyve kalitesi ile asla mukayese edilemez.

                     Ülkemizde sertifikalı fidan üretimi 1991 yılında başlatılmış ve 1992 yılında ilk kez 46 üretici tarafından üretilen toplam 3.981.760 adet meyve ve asma fidanı sertifika almıştır. Çizelge-5'den 2003 yılına ait sertifikalı meyve ve asma fidanı üretim değerleri incelendiğinde, 18'i kamu sektörü ve 71'i de özel sektöre ait olmak üzere 89 işletmede üretilen toplam 5.764.287 adet meyve ve asma fidanının sertifika aldığı görülmektedir. Bu fidanların % 66.7'si meyve, %33.3'ü ise aşılı asma fidanı ve Amerikan asma fidanıdır. Sertifikalı fidan üretiminde özel sektörün payı %76.4 olurken, kamu sektörü %23.6'lık bir paya sahiptir.

Çizelge-5. 2003 yılı sertifikalı meyve ve asma fidanı üretimi ve sektörlere göre dağılımı.

Kaynak: Tohumluk Tescil ve Sertifikasyon Merkezi Müdürlüğü.

                     2003 yılında 20 değişik meyve türünde toplam 3.844.287 adet meyve fidanı ve meyve çöğürü sertifika almıştır. Bu üretimin %12.7'si kamu sektörü, %87.3'si ise özel sektöre aittir. Sertifika alan meyve fidanı sayısı ise 3.779.287'dir. Aynı yıl sertifika alan asma fidanı 1.920.000 adet olmuştur. Asma fidanlarının %73.2'si aşılı, %26.8'i ise Amerikan asma fidanıdır. Aşılı asma fidanlarının %73.1'i özel sektör, %26.9'u ise kamu sektörünce üretilmiştir. Amerikan asma fidanlarının %95.7'si ise kamu sektörünce üretilmiştir (Çizelge-6).

Çizelge-6. 2018 yılı kamu ve özel sektör sertifikalı meyve ve asma fidanı üretim materyali üretimi.